Στον απόηχο των επιθέσεων στο Παρίσι, η αριστερά πρέπει να ενστερνιστεί τις ριζικά δυτικές ρίζες της - Slavoj Zizek

 Ελεύθερη Μετάφραση: Αντώνης Γαλανόπουλος

 

Στις 16 Νοεμβρίου δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα In These Times ένα μακροσκελές άρθρο 8.000 λέξεων του Σλοβένου φιλοσόφου Slavoj Zizek. Σε αυτό αναλύει τις θέσεις του για το προσφυγικό ζήτημα, ιδιαίτερα μετά την επίθεση στο Παρίσι και απαντά σε μερικές πρόσφατες κριτικές που έχει δεχθεί για το ίδιο θέμα. Παρακάτω,  παρουσιάζουμε μεταφρασμένο το πρώτο μέρος του άρθρου.

Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, η Ευρώπη ήταν απορροφημένη με τα ριζοσπαστικά χειραφετητικά κινήματα (ΣΥΡΙΖΑ και Podemos), ενώ κατά το δεύτερο εξάμηνο η προσοχή μετατοπίστηκε στο «ανθρωπιστικό» θέμα των προσφύγων. Η ταξική πάλη ήταν κυριολεκτικά καταπιεσμένη και αντικαταστάθηκε από το φιλελεύθερο-πολιτιστικό θέμα της ανεκτικότητας και της αλληλεγγύης. Με τις τρομοκρατικές δολοφονίες στο Παρίσι την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου, ακόμη αυτό το θέμα (το οποίο εξακολουθεί να αναφέρεται σε μεγάλα κοινωνικο-οικονομικά ζητήματα) επισκιάστηκε τώρα από την απλή αντίθεση όλων των δημοκρατικών δυνάμεων που καταπιάνονται σε έναν ανελέητο πόλεμο με τις δυνάμεις του τρόμου.

Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τι θα ακολουθήσει: παρανοϊκή αναζήτηση παραγόντων του ISIS μεταξύ των προσφύγων. (Τα ΜΜΕ ήδη χαιρέκακα αναφέρουν ότι δύο από τους τρομοκράτες εισήλθαν στην Ευρώπη από την Ελλάδα ως πρόσφυγες.) Τα μεγαλύτερα θύματα των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι θα είναι οι ίδιοι οι πρόσφυγες, και οι αληθινοί νικητές, πίσω από τις κοινοτοπίες στο στυλ  «Je suis Paris», θα είναι απλά οι οπαδοί του ολοκληρωτικού πολέμου και από τις δύο πλευρές. Ο τρόπος  για να καταδικάσουμε πραγματικά τις δολοφονίες στο Παρίσι δεν είναι να συμμετάσχουμε μόνο σε παραστάσεις αντιτρομοκρατικής αλληλεγγύης, αλλά να επιμείνουμε στην απλή ερώτηση «Ποιος ωφελείται;».

Δεν πρέπει να υπάρχει κάποια «βαθύτερη κατανόηση» των τρομοκρατών του ISIS (του τύπου οι «αξιοθρήνητες πράξεις τους είναι αντιδράσεις στις βάναυσες ευρωπαϊκές παρεμβάσεις»)· θα πρέπει να χαρακτηρίζονται ως αυτό που είναι: το ισλαμο-φασιστικό ταίρι των Ευρωπαίων ρατσιστών -οι δυο τους είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ας φέρουμε πίσω την ταξική πάλη και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να επιμείνουμε στην παγκόσμια αλληλεγγύη των υφιστάμενων εκμετάλλευση.



 

Το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται ο παγκόσμιος καπιταλισμός είναι όλο και πιο προφανές. Πώς να ξεφύγουμε από αυτό; Ο Fredric Jameson πρότεινε πρόσφατα την παγκόσμια στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας ως μια χειραφετητική λειτουργία: Τα δημοκρατικά υποκινούμενα κινήματα φαίνεται πως είναι καταδικασμένα να αποτύχουν, έτσι ίσως είναι καλύτερο να σπάσει ο φαύλος κύκλος του καπιταλισμού μέσω της «στρατιωτικοποίησης», πράγμα που σημαίνει την αναστολή ισχύος των αυτορυθμιζόμενων οικονομιών. Ίσως η συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη δίνει την ευκαιρία να δοκιμάσουμε αυτή την επιλογή.

Είναι τουλάχιστον σαφές ότι αυτό που χρειάζεται για να σταματήσει το χάος είναι ο συντονισμός και η οργάνωση σε μεγάλη κλίμακα, η οποία περιλαμβάνει αλλά δεν περιορίζεται στα παρακάτω: κέντρα υποδοχής κοντά στην κρίση (Τουρκία, Λίβανος, ακτή της Λιβύης), μεταφορά αυτών στους οποίους χορηγήθηκε είσοδος σε ευρωπαϊκούς σταθμούς, καθώς και την αναδιανομή τους σε πιθανούς οικισμούς. Ο στρατός είναι ο μόνος παράγοντας που μπορεί να κάνει ένα τέτοιο μεγάλο έργο με οργανωμένο τρόπο. Ο ισχυρισμός ότι ένας τέτοιος ρόλος για το στρατό θυμίζει κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι περιττός πλεονασμός. Όταν έχουμε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που περνούν μέσα από πυκνοκατοικημένες περιοχές χωρίς οργάνωση, έχουμε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και μέρη της Ευρώπης είναι σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης αυτή τη στιγμή. Ως εκ τούτου, είναι τρέλα να πιστεύουμε ότι μια τέτοια διαδικασία μπορεί να αφεθεί να εξελιχθεί ελεύθερα. Αν μη τι άλλο, οι πρόσφυγες χρειάζονται προμήθειες και ιατρική περίθαλψη.

Το να πάρουμε τον έλεγχο της προσφυγικής κρίσης σημαίνει ότι πρέπει να σπάσουμε μερικά αριστερά ταμπού.

Για παράδειγμα, το δικαίωμα στην «ελεύθερη κυκλοφορία» θα πρέπει να περιοριστεί, αν όχι για κανέναν άλλο λόγο πέρα από το γεγονός ότι δεν υπάρχει μεταξύ των προσφύγων, των οποίων η ελευθερία της κυκλοφορίας είναι ήδη εξαρτημένη από την τάξη τους. Έτσι, τα κριτήρια αποδοχής πρέπει να διατυπώνονται κατά τρόπο σαφή και ρητό-ποιους και πόσους αποδεχόμαστε, που θα μετεγκατασταθούν κτλ. Η τέχνη εδώ είναι  να βρούμε τη μέση οδό ανάμεσα στις επιθυμίες των προσφύγων ( λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία τους να μετακινηθούν σε χώρες όπου έχουν ήδη συγγενείς, κλπ), καθώς και στις δυνατότητες των διαφόρων χωρών.

Ένα άλλο ταμπού που πρέπει να αντιμετωπίσουμε αφορά στις νόρμες και τους κανόνες. Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες προέρχονται από έναν πολιτισμό που είναι ασυμβίβαστος με τη δυτική έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ανοχή ως λύση (αμοιβαίος σεβασμός των ευαισθησιών του άλλου) προφανώς δεν λειτουργεί: οι φονταμενταλιστές Μουσουλμάνοι θεωρούν ότι είναι αδύνατο να αντέξουν τις βλάσφημες εικόνες μας και το απερίσκεπτο χιούμορ μας, τα οποία θεωρούμε μέρος των ελευθεριών μας. Οι φιλελεύθεροι της Δύσης, επίσης, θεωρούν ότι είναι αδύνατο να αντέξουν πολλές πρακτικές της μουσουλμανικής κουλτούρας.

Με λίγα λόγια, τα πράγματα εκρήγνυνται όταν τα μέλη μιας θρησκευτικής κοινότητας θεωρούν τον ίδιο τον τρόπο ζωής της άλλης κοινότητας ως βλάσφημο ή ζημιογόνο, ακόμα κι αν δεν αποτελεί μια άμεση επίθεση κατά της θρησκείας τους. Αυτή είναι η περίπτωση όταν μουσουλμάνοι εξτρεμιστές επιτίθενται σε γκέι και λεσβίες στην Ολλανδία και τη Γερμανία, και αυτό συμβαίνει όταν παραδοσιακοί Γάλλοι πολίτες βλέπουν μια γυναίκα που καλύπτεται με μπούρκα ως επίθεση στη γαλλική ταυτότητά τους.

Για να αναχαιτιστεί αυτή η τάση, πρέπει κανείς να κάνει δύο πράγματα. Πρώτον, να διατυπώσει μια ελάχιστη δέσμη κανόνων υποχρεωτική για όλους, που περιλαμβάνει τη θρησκευτική ελευθερία, τη προστασία της ατομικής ελευθερίας ενάντια στην πίεση της ομάδας, τα δικαιώματα των γυναικών κ.τ.λ., χωρίς το φόβο ότι αυτά τα πρότυπα θα παρουσιαστούν ως «ευρωκεντρικά». Δεύτερον, εντός αυτών των ορίων, να επιμείνει άνευ όρων στην ανοχή των διαφορετικών τρόπων ζωής. Αν οι νόρμες και η επικοινωνία δεν λειτουργούν, τότε η δύναμη του νόμου θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις μορφές της.

Ένα άλλο ταμπού που πρέπει να ξεπεραστεί αφορά στην εξίσωση οποιασδήποτε αναφοράς στην ευρωπαϊκή χειραφετητική κληρονομιά με τον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό και τον ρατσισμό. Παρά την (μερική) ευθύνη της Ευρώπης για την κατάσταση από την οποία οι πρόσφυγες προσπαθούν να ξεφύγουν, έχει έρθει η ώρα να αφήσουμε τα αριστερά συνθήματα που ασκούν κριτική στον ευρωκεντρισμό.

Τα διδάγματα μετά την 9^η Σεπτεμβρίου  είναι ότι το όνειρο της παγκόσμιας φιλελεύθερης δημοκρατίας του Φράνσις Φουκουγιάμα έχει τελειώσει και ότι στο επίπεδο της παγκόσμιας οικονομίας, ο εταιρικός καπιταλισμός έχει θριαμβεύσει σε όλο τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, τα έθνη του Τρίτου Κόσμου που αποδέχονται αυτή την παγκόσμια τάξη είναι εκείνα που αναπτύσσονται με θεαματικούς ρυθμούς. Η μάσκα της πολιτισμικής πολυμορφίας διατηρείται από τον πραγματικό οικουμενισμό του παγκόσμιου κεφαλαίου· ακόμα καλύτερα αν το πολιτικό συμπλήρωμα του καπιταλισμού βασίζεται στις λεγόμενες «ασιατικές αξίες».

Ο παγκόσμιος καπιταλισμός δεν έχει κανένα πρόβλημα να προσαρμόζεται σε ένα πλήθος τοπικών θρησκειών, πολιτισμών και παραδόσεων. Έτσι, η ειρωνεία του αντι-ευρωκεντρισμού είναι ότι, στο όνομα της αντι-αποικιοκρατίας, επικρίνει κανείς τη Δύση στην ιστορική στιγμή που ο παγκόσμιος καπιταλισμός δεν χρειάζεται πλέον τις δυτικές πολιτισμικές αξίες, προκειμένου να λειτουργήσει ομαλά. Εν ολίγοις, κανείς τείνει να απορρίψει τις δυτικές πολιτιστικές αξίες, την ίδια στιγμή όπου, κριτικά επανερμηνευμένες, πολλές από αυτές τις αξίες (ισονομία, θεμελιώδη δικαιώματα, ελευθερία του τύπου, κράτος πρόνοιας κ.τ.λ.) μπορούν να χρησιμεύσουν ως όπλο ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Μήπως έχουμε ήδη ξεχάσει ότι όλη η ιδέα της κομμουνιστικής χειραφέτησης, όπως την οραματίστηκε ο Μαρξ, είναι μια εντελώς «ευρωκεντρική» ιδέα;
Το επόμενο ταμπού που αξίζει να αφήσουμε πίσω είναι ότι οποιαδήποτε κριτική της ισλαμικής δεξιάς είναι δείγμα "ισλαμοφοβίας". Αρκετά με αυτόν τον παθολογικό φόβο πολλών Δυτικών φιλελεύθερων αριστερών που ανησυχούν να μην κριθούν ένοχοι ισλαμοφοβίας. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας στάσης είναι αυτό που μπορεί κανείς να περιμένει στις περιπτώσεις αυτές: όσο περισσότερο οι Δυτικοί φιλελεύθεροι αριστεροί βυθίζονται στην ενοχή τους, τόσο περισσότερο κατηγορούνται από τους Μουσουλμάνους φονταμενταλιστές ότι είναι υποκριτές που προσπαθούν να αποκρύψουν το μίσος τους για το Ισλάμ.

Αυτός ο αστερισμός αναπαράγει τέλεια το παράδοξο του υπερεγώ: όσο περισσότερο υπακούτε σε όσα το σαδιστικό και πρωτόγονο υπερεγώ απαιτεί από εμάς, τόσο περισσότερο είστε ένοχοι ηθικού μαζοχισμού και ταύτισης με τον επιτιθέμενο. Έτσι, όσο περισσότερο ανέχεστε τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, τόσο ισχυρότερη θα είναι η πίεσή του σε σας.

Και μπορεί κανείς να είναι βέβαιος ότι το ίδιο ισχύει και για την εισροή μεταναστών: όσο περισσότερο η Δυτική Ευρώπη θα είναι ανοικτή για αυτούς, τόσο περισσότερο θα αισθάνεται ένοχη ότι δεν αποδέχεται ακόμα περισσότερους. Δεν θα υπάρξουν ποτέ αρκετοί. Και με αυτούς που βρίσκονται ήδη εδώ, όσο περισσότερη ανοχή δείχνει κανείς προς τον τρόπο ζωής τους, τόσο περισσότερο θα γίνεται ένοχος ότι δεν έδειξε αρκετή ανοχή.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο στην ιστοσελίδα In These Times