Άννη Σιμάτη, Εσμερέι και θέατρο.
Το ντοκιμαντέρ ανοίγει και κλείνει κυκλικά, αν πάρουμε ως σημείο αναφοράς το «θέατρο». Η Εσμερέι μας μιλάει για το θέατρο, για τις περφορμανσις που παρουσιάζει με το άνοιγμα του ντοκυμαντέρ και κλείνει μιλώντας για μια από τις ιστορίες της/ εμπειρίες της λέγοντας, «έτσι κι αλλιώς είναι ένα έργο. Λίγοι θα καταλάβουν ότι είμαι εγώ που το πέρασα». Το θέατρο για την ίδια, η θεατρική αναπαράσταση της ζωής της, είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους διεκδικεί την ίδια της την ύπαρξη, θα μπορούσαμε να πούμε. Που την προβάλλει, ανανοηματοδοτώντας με χιούμορ, ή και όχι, τα τραύματα της. Μιλώντας για την έμφυλη υπόσταση της, βασικό κομμάτι της έννοιας του ανθρώπινου άλλωστε. Φυσικά, η ίδια επικοινωνεί διάφορα πράγματα, μέσω της αφήγησης της, όπως την ταξική της θέση, αλλά αυτή λόγω χρόνου και κέντρου βάρους θα μείνει ασχολίαστη.
Εκεί που θέλω να εστιάσω, κάτι που δεν κάνει το ίδιο το βίντεο είναι η σύνδεση της θεατρικής πράξης με τις έμφυλες και σεξουαλικές ταυτότητες. Μιας θεατρικής πράξης, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να νοηθεί ως αυτοσχεδιασμός, μάλλον πρόκειται για ένα σφιχτοδεμένο σενάριο με αυστηρούς σκηνοθέτες, και πολλές ρωγμές κατά τη διάρκεια της παράστασης, λάθη, επαναλήψεις, αφηρημάδες και αρκετές ποινές και κυρώσεις για τους απρόσεκτους ηθοποιούς όπως και επιβραβεύσεις για τους διαβασμένους. Συνήθως επιλέγουμε να δίνουμε βάρος στις ποινές και τις κυρώσεις παρά στις απολαύσεις μιας ταύτισης με μορφές κανονικότητας. Και επίσης τείνουμε, με το «εμείς» να είναι αρκετά θολό και ευρύ αυτή τη στιγμή στο μυαλό μου, να ορίζουμε ως ανατρεπτικές έμφυλες πρακτικές, όπως η ομοφυλοφιλία, ή η διαφυλικότητα και να επιμένουμε να βρούμε τις κανονικότητες στις δικές τους στάσεις ζωής, κρατώντας μεγαλύτερο φακό, από ότι στις υπόλοιπες.
Εκεί που θέλω να εστιάσω, κάτι που δεν κάνει το ίδιο το βίντεο είναι η σύνδεση της θεατρικής πράξης με τις έμφυλες και σεξουαλικές ταυτότητες. Μιας θεατρικής πράξης, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να νοηθεί ως αυτοσχεδιασμός, μάλλον πρόκειται για ένα σφιχτοδεμένο σενάριο με αυστηρούς σκηνοθέτες, και πολλές ρωγμές κατά τη διάρκεια της παράστασης, λάθη, επαναλήψεις, αφηρημάδες και αρκετές ποινές και κυρώσεις για τους απρόσεκτους ηθοποιούς όπως και επιβραβεύσεις για τους διαβασμένους. Συνήθως επιλέγουμε να δίνουμε βάρος στις ποινές και τις κυρώσεις παρά στις απολαύσεις μιας ταύτισης με μορφές κανονικότητας. Και επίσης τείνουμε, με το «εμείς» να είναι αρκετά θολό και ευρύ αυτή τη στιγμή στο μυαλό μου, να ορίζουμε ως ανατρεπτικές έμφυλες πρακτικές, όπως η ομοφυλοφιλία, ή η διαφυλικότητα και να επιμένουμε να βρούμε τις κανονικότητες στις δικές τους στάσεις ζωής, κρατώντας μεγαλύτερο φακό, από ότι στις υπόλοιπες.
Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα μια αυθαίρετη προσέγγιση. Κι εγώ αντιλαμβάνομαι τη διαφυλικότητα, ή τη διεμφυλικότητα, τη διάβαση από ένα φύλο προς ένα άλλο, από ένα φύλο προς πολλά φύλα, προς κανένα κλπ κλπ, ως μια διαδικασία κατά την οποία η έμφυλη ταυτότητα αποκαλύπτεται μπροστά σε όλη της την α- φυσικότητα, την θεατρικότητα και την πλαστικότητα. Εδώ να κάνω μια σημείωση σχετικά με τους όρους διαφυλικότητα και διεμφυλικότητα. Ο πρώτος όρος, ελληνική μετάφραση του όρου τρανσέξουαλ, ταυτίζεται με μια ταυτότητα η οποία συγκρατεί στα δυο άκρα της το αρσενικό και το θηλυκό, τον άντρα και τη γυναίκα, δεν προβληματοποιεί τις ουσιοκρατικές συνδηλώσεις τους και τον καταναγκασμό που ενέχει η φυσικοποιήση τους. Ο δεύτερος όρος, μετάφραση του όρου τρανστζέντερ, πρόκειται για αποτέλεσμα απομάκρυνσης από το διπολικό αυτό έμφυλο σύστημα και αναζητεί τρόπους οργάνωσης και κινηματικής διεκδίκησης πέραν αυστηρών ταυτοτικών κατηγοριοποιήσεων. Είναι περισσότερο ένας όρος- ομπρέλα και όχι μια συγκεκριμένη έμφυλη ταυτότητα.
Σκιαγραφώντας με πιο παχιές γραμμές την εικόνα μας, ας πούμε ότι μιλάμε γενικότερα για τρανς άτομα, αν και σύμφωνα με την Έσμερέι, «γιατί έγραψαν Εσμερέι, τρανσέξουαλ και όχι σκέτο Έσμερέι;». Ίσως γιατί χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη ως προσδιορισμό που δηλώνει γένος. Αν σκεφτούμε λίγο τηλεοπτικές εκπομπές
στις οποίες έχουν εμφανιστεί κατά καιρό τρανς γυναικες, θα βρεθούμε μπροστά σε άτομα το φύλο των οποίων είναι θολό. Ή ίδια η υπόσταση τους είναι θολή. Τόσο όσον αφορά την παρουσίαση τους από την ίδια τη τιβι αλλά όσον αφορά και αυτές πολλές φορές. Ο όρος τραβεστί και τρανσέξουαλ, στα ελληνικά συμφραζόμενα είναι κατά πολύ ταυτισμένος με γυναίκες οι οποίες έχουν πούτσο και εργάζονται στο τομέα
παροχής σεξουαλικών υπηρεσιών. Οι εκπομπές οι οποίες παρακολούθησα εγώ, κατά τη διάρκεια της διπλωματικής μου έρευνας, είχαν να κάνουν με τρανς άντρες. Και όπως και αν παρουσιάστηκαν είχαν όλες το απαραίτητο επίπεδο σοβαροφάνειας που πριμοδοτείται μέσω μιας ανάγνωσης της αρρενωπότητας. Οι εκπομπές που ανακάλυψα ήταν βασικά 3, δυο για έλληνες και μια για έναν αμερικάνο, τον Τόμας Μπίτι που έμεινε έγκυος. …. Τα μοτίβα τους είναι τα ίδια. Το μυαλό, το σώμα, εγκεφαλικές περιοχές που αναγνωρίζουν το φύλο ή όχι και μια μεγάλη ανακάλυψη. Πέραν των βιολογικών λειτουργιών που παρουσιάζονται ως αιτίες για μια αλλαγή φύλου, για τη «δυσφορία φύλου», όπως είναι και η επίσημη ονομασία από την ψυχιατρική κοινότητα, εδώ κεντρικό ρόλο παίζει η παρουσίαση των τρόπων που το άτομο υπάρχει ως απόδειξη της έμφυλης υπόστασης του. Ο άντρας αυτός απο πάντα ήταν άντρας καθώς δεν φορούσε ποτέ γυναικεία ρούχα, δεν έπαιζε με κοριτσίστικα παιχνίδια, έλκονταν ερωτικά από γυναίκες. Η οικογένεια του αναρωτιόταν «πως θα ζήσει;». Αυτό που δεν αναρωτήθηκε κανείς είναι ποια είναι τα εργαλεία που μας κάνουν να κατατάσσουμε συμπεριφορές, επιθυμίες, πρακτικές και τρόπους αυτοπαρουσίασης ως γυναικείες και αντρικές. Γιατί μια γυναίκα δεν είναι γυναίκα όταν δεν συμπεριφέρεται σύμφωνα με τους κυρίαρχους κανόνες που ορίζουν τη «γυναίκα»;
Άλλο ένα κοινό μοτίβο των δυο τηλεοπτικών εκπομπών είναι η λειτουργικότητα, οικονομική και αναπαραγωγική των αντρών αυτών. Και οι δυο παρουσιάζονται εργατικοί, καθώς πρέπει και έχοντες την επιθυμία να δημιουργήσουν μια οικογένεια. Και οι δύο παρουσιάζονται ως ετερόφυλοι και αυτή τους η επιθυμία είναι και ένας από τους βασικούς παράγοντες που αποδεικνύει την έμφυλη ταυτότητα τους. Επίσης οι εγχειρήσεις, δηλαδή μαστεκτομή και φαλλοπλαστική, όπως και η τεστοστερόνη είναι άκρως απαραίτητες για την επιβίωση τους. Με αυτό το τρόπο, οποιαδήποτε ρωγμή κλείνει με αρκετό στόκο κανονικότητας και τα σωστά φύλα παραμένουν 2, κοινωνικά και ανατομικά, προσδεμένα άλλη μια φορά σε ουσιοκρατικά δεδομένα και η σωστή σεξουαλικότητα είναι ξανά η αναπαραγωγική ετεροφυλοφιλία.
Το πόσο απειλητική μπορεί να θεωρηθεί μια ρωγμή γίνεται εμφανές στην Τρίτη εκπομπή, όχι χρονολογικά, στην οποία καλεσμένος ήταν ο Μπίτι, τρανς άντρας που γέννησε 2 παιδιά, μετά την αλλαγή φύλου του. Εκεί η συμπάθεια και οι προσπάθειες αιτιολόγησης μιας παραβατικής κατάστασης δίνουν την θέση τους στην καταδίκη του γεγονότος αυτού. «Μένει ένα μεγάλο ερωτηματικό αν πραγματικά ήθελε να γίνει άντρας ή αν αυτό ήταν κάτι που εκείνη τη στιγμή του ήρθε να το κάνει και το έκανε. Γιατί η αλλαγή φύλου πάει να πει ότι χάνεις όλα τα στοιχεία του φύλου στο οποίο υπήρχες και θέλεις να αποκτήσεις ένα καινούριο το οποίο να είναι τελείως, αποκλειστικά δικό σου και να μην έχει καμία σχέση με το παρελθόν.” Τα λόγια αυτά είναι μόνο ένα κομμάτι από τις γνωματεύσεις, ψυχιάτρων, γυναικολόγων και λοιπών καλεσμένων ή συνεντευξιαζόμενων για το θέμα. Χαρακτηριστικό είναι πως όταν ο μπίτι μπήκε στο πλατό κάπου από το κοινό ακούστηκε η φράση «ε, δεν είναι και εντελώς άντρας, μη τρελαθούμε τελείως». Κάτι που έκανε να αναρωτιέμαι για το πως
ένας «εντελώς άντρας» οφείλει να μπαίνει σε ένα χώρο τιμώντας το φύλο του;
Σίγουρα ένας εντελώς άντρας θεωρείται αδύνατον να έχει μήτρα, πόσο μάλλον να την
χρησιμοποιεί και να μένει και έγκυος.. Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε πως διαφυλικοί άντρες δεν υπάρχουν και πως η διαφυλικότητα δεν είναι μια θέση αλλά μια μεταβατική κατάσταση από ένα φύλο προς ένα άλλο, η οποία διατηρεί όλες τις κανονιστικές συνιστώσες που δημιουργούν και στηρίζουν τις έμφυλες ταυτότητες .σύμφωνα τουλάχιστον με την πραγματικότητα που παρουσιάζει η ελληνική τηλεόραση, η οποία, ευτυχώς, δεν είναι και η μοναδική. Και για να επιστρέψω στην Έσμερέι και το θέατρο, αν το φύλο δεν είναι ορμόνες, δεν είναι γεννητικά όργανα, σεξουαλικές επιθυμίες κ.λ.π αλλά οι τρόποι με τους οποίους μαθαίνουμε να βιώνουμε τα σώματα μας τις επιθυμίες μας, τα γεννητικά μας όργανα και να παρουσιαζόμαστε/ υπάρχουμε στον κόσμο, τι είναι αυτό που μας κρατάει τόσο ισχυρά προσδεμένες σε αυτή την κανονιστική επιτέλεση ρόλων και χαρακτήρων. Τι είναι αυτό που μας κάνει να θέλουμε και να απολαμβάνουμε κάθε φορά τη σωστή τους εκφορά και επιτέλεση; Και όχι μόνο να την θέλουμε για τις εαυτές μας αλλά πολύ περισσότερο να προσδοκούμε και στην οικουμενική εκφορά τους; …
