Μίλτσο Μαντσέφσκι, "Shadows" (Σκιές), 2007εισήγηση: Katerina Kolozova2/6/2008
Τη Δευτέρα 2 Ιουνίου 2008 το Κοινωνικό Εργαστήριο στο Φόρουμ Θεσσαλονίκης oργάνωσε προβολή της λογοκριμένης ταινίας του Μίλτσο Μαντσέφσκι "Shadows"( Σκιές) από την Δημοκρατία της Μακεδονίας. Προηγήθηκε συζήτηση με τη φιλόσοφο Katerina Kolozova από το Ευρω-Βαλκανικό Ινστιτούτο στα Σκόπια, με θέμα: Το ευάλωτο ως προϋπόθεση της ανθρώπινης ιδιότητας. Σημειωτέον ότι ο υποτιτλισμός της ταινίας τα ελληνικά έγινε από ομάδα του Εργαστηρίου.
Η εκδήλωση έγινε κάτω από το σύνθημα: Να διασχίσουμε τα σύνορα –όχι στα πολιτιστικά εμπάργκο καθώς τα τελευταία πιο βαθιά και από τα οικονομικά αποδεικνύουν ότι δυστυχώς τα σύνορα είναι μέσα μας, είναι εσωτερικά. Ανοίγουμε την επικοινωνία σημαίνει να δούμε και να ακούσουμε τους άλλους, να μας δουν να μας ακούσουν και αυτοί με τη σειρά τους. Είναι ευθύνη, ρόλος και αρμοδιότητα όλων μας να κρατούμε τα σύνορα ανοιχτά, να μπορούμε να τα διασχίζουμε, να κυκλοφορούμε. Τα πραγματικά έργα έχουν ιδιαίτερο θέμα, η πραγματική σκέψη– οι επιστήμες, η φιλοσοφία– έχει ιδιαίτερο αντικείμενο, δεν ανάγονται όλα σε μια ιδεολογία π.χ. στον εθνικισμό ή στον αντιεθνικισμό. Τα πολιτιστικά εμπάργκο ενισχύουν τους εθνικισμούς γιατί απαγορεύουν τις ιδέες ευνοώντας μόνο την Ιδέα.
Στην ομιλία της, η Κατερίνα Κολόζοβα βασίστηκε σε κάποιες αναλύσεις της Τζούντιθ Μπάτλερ: υπάρχουν κατά καιρούς και κατά τόπους κάποιες κατηγορίες ατόμων, των οποίων ο πόνος και το πένθος δεν αναγνωρίζεται κοινωνικά και δεν τους δίνεται χώρος να τον εγγράψουν στο δημόσιο λόγο, με αποτέλεσμα ο πόνος αυτός, και τελικά οι ίδιοι οι άνθρωποι, να «εξαφανίζονται», να τίθενται εκτός πραγματικότητας. Παραδείγματα τέτοιων ευάλωτων ατόμων ή ομάδων είναι τα παιδιά ή οι Παλαιστίνιοι. Η ομιλία προσπάθησε να ανιχνεύσει τα πολύπλοκα γλωσσικά ή/και εξωγλωσσικά αίτια που παράγουν έναν τέτοιο αποκλεισμό και να αναδείξει τα στοιχεία στα οποία θα μπορούσε να βασιστεί η ηθική και πολιτική αλληλεγγύη.
Το θέμα αυτό απασχολούσε και την ταινία, για την οποία ομολογουμένως δεν καταλάβαμε τι το μεμπτό είχε. Η ταινία "Σκιές" όπως και το "Πριν τη βροχή" που σάρωσε και κάμποσα βραβεία έχουν κατηγορηθεί από διάφορους εδώ στην Ελλάδα, ως ταινίες προπαγάνδας των "Σκοπίων", αλυτρωτικές γιατί μιλάει, λένε, κάπου για Μακεδόνες του Αιγαίου κ.λ.π. Οι Έλληνες και η Ελλάδα είναι παντελώς απόντες από την ταινία, προς μεγάλη λύπη όσων φαντάζονται ότι όλη η υφήλιος ασχολείται με αυτούς. Η ταινία είναι ένα μεταφυσικό θρίλερ για το ζήτημα της μνήμης, της απώλειας και του τραύματος. Αν μάλιστα μπορεί να θεωρηθεί ότι υπάρχει κάποιο πολιτικό μήνυμα και κάποια κριτική, η κριτική αυτή αφορά τις διανοητικές και οικονομικές ελίτ της ίδιας της δημοκρατίας της Μακεδονίας, οι οποίες καπηλεύονται τη μνήμη των νεκρών αυτών, εργαλειοποιώντας κατά τρόπο νεκρόφιλο τα ίδια τα κόκαλά τους. Στο τέλος ο ήρωας ξαναθάβει τα κόκαλα των Αιγαιατών και των υπολοίπων απόβλητων της κοινωνίας της Μακεδονίας, ώστε να τους επιτρέψει να αναπαυθούν εν ειρήνη και να μη στοιχειώνουν το παρόν του -και το παρόν κανενός.
Υπό αυτό το φως, προσλαμβάνει διαστάσεις επικοινωνιακής αλητείας η υστερική αντίδραση κάποιων καναλιών στην Ελλάδα που χρησιμοποιώντας ένα κλιπ από την ταινία όπου ο (Μακεδόνας) ήρωας, τρομοκρατημένος, απομακρύνει με βίαιο τρόπο μία γριά από το διαμέρισμά του στα Σκόπια, (η γριά στη συνέχεια μαθαίνουμε ότι ήταν φάντασμα), ισχυρίστηκαν ότι η σκηνή αυτή απεικονίζει τις "βιαιότητες των Ελλήνων κατά των Αιγαιατών"!Αλλά το ίδιο λάθος έκαναν και κατά τεκμήριο πιο σοβαροί σχολιαστές· π.χ. ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αποφάνθηκε ότι ο Μαντσέφσκι επιδιώκει να αναδειχθεί σε εθνικό σκηνοθέτη, εφόσον «είναι προφανές [sic] ότι μιλώντας για πεθαμένους, εννοεί τους πεθαμένους του δικού του έθνους, που μιλούν για τα δικά τους βάσανα και θυμίζουν το δικό τους δίκιο», τη στιγμή που ο ίδιος δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν έχει δει την ταινία αλλά όλα αυτά τα συμπεραίνει … από το τρέιλερ.
Υπό αυτό το φως, προσλαμβάνει διαστάσεις επικοινωνιακής αλητείας η υστερική αντίδραση κάποιων καναλιών στην Ελλάδα που χρησιμοποιώντας ένα κλιπ από την ταινία όπου ο (Μακεδόνας) ήρωας, τρομοκρατημένος, απομακρύνει με βίαιο τρόπο μία γριά από το διαμέρισμά του στα Σκόπια, (η γριά στη συνέχεια μαθαίνουμε ότι ήταν φάντασμα), ισχυρίστηκαν ότι η σκηνή αυτή απεικονίζει τις "βιαιότητες των Ελλήνων κατά των Αιγαιατών"!Αλλά το ίδιο λάθος έκαναν και κατά τεκμήριο πιο σοβαροί σχολιαστές· π.χ. ο Δημοσθένης Κούρτοβικ αποφάνθηκε ότι ο Μαντσέφσκι επιδιώκει να αναδειχθεί σε εθνικό σκηνοθέτη, εφόσον «είναι προφανές [sic] ότι μιλώντας για πεθαμένους, εννοεί τους πεθαμένους του δικού του έθνους, που μιλούν για τα δικά τους βάσανα και θυμίζουν το δικό τους δίκιο», τη στιγμή που ο ίδιος δηλώνει ευθαρσώς ότι δεν έχει δει την ταινία αλλά όλα αυτά τα συμπεραίνει … από το τρέιλερ.
Κοινωνικό Εργαστήριο Θεσσαλονίκης
(δημοσιεύτηκε στην εφ. Εποχή)
